(က) သရဏဂုံ ပ်က္စီးၿခင္း
ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးသည္ ကိုးကြယ္အားထားရာၿဖစ္ေသာေႀကာင္႔ “သရဏ” ၿဖစ္၍ ထို“သရဏ” အေပၚတြင္ ယုံမွားေတြေဝမွုမရွိဘဲ ႀကည္ညိုေလးၿမတ္ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္ေသာ သဒါၶ၊ ပညာစသည္႔ ကုသိုလ္စိတ္မ်ားသည္ “သရဏဂုံ”ၿဖစ္ပါသည္။
ယင္း “သရဏဂုံ” သည္ “ေလာကီသရဏဂုံ”၊ေလာကုတၱရာသရဏဂုံ” ဟူ၍ အေၿခခံ အမ်ဳိးအစား အားၿဖင္႔ (၂)မ်ဳိးရိွသည္။ ေလာကုတၱရာသရဏဂုံဆိုသည္မွာ အရိယာပုဂၢိဳလ္တတို႔အဖို႔ ေသာတာပတၱိမဂ္ဥာဏ္ ၿဖစ္ေပၚခိုက္ခဏမွာပင္ ရတနာသုံးပါးအေပၚ၌ ေတြေဝယုံမွားမွု၊ မယုံႀကည္မွုမ်ား ကင္းၿပတ္ၿပီး ၿဖစ္သၿဖင္႔ အထူးေဆာက္တည္ရန္ မလိုေတာ႔ေခ်။ အလိုလို သရဏဂုံ တည္ၿပီး ၿဖစ္၏။
ေလာကီသရဏဂုံမူကား ေဖာ္ၿပလတၱံ႔ပါအတိုင္း (၄)မ်ဳိးရွိ၏။
၁။ မိမိကိုယ္ကို ရတနာသုံးပါးအား အပ္ႏွင္ၿခင္း (အတၱသႏ႖ိယ်ာတသရဏဂုံ)။
၂။ မိမိကိုယ္ကို ရတနာသုံးပါး၏ တပည္႔အၿဖစ္ ခံယူၿခင္း (သိႆဘာဝူ ပဂမနသရဏဂုံ)။
၃။ မိမိကိုယ္ကို ရတနာသုံးပါးသာလွ်င္ ကိုးကြယ္လဲေလ်ာင္းရာရွိသည္ ၏အၿဖစ္ကို ၿပဳၿခင္း (ဝါ)
ရတနာသုံးပါးအေပၚ လုံးဝအားကိုးထားၿခင္း(တပၸရာယဏတာသရဏဂုံ)။
၄။ ရတနာသုံးပါးအား ဝပ္တြားခယ မိမိကိုယ္ကို ႏွိမ္႔ခ်၍ အလြန္ ရိုေသေသာ အၿခင္းအရာကို ၿပသၿခင္း (ပါဏိပါတသရဏဂုံ)။
အမွတ္စဥ္ (၄) ၿဖစ္ေသာ “ပါဏိပါတ သရဏဂုံ”တြင္-----
၁။ သာကီဝင္မင္းမ်ဳိးတို႔က ဘုရားရွင္အား ေဆြမ်ဳိးအၿဖစ္မွတ္ယူ၍ ရွိခိုးၿခင္း၊ ခရီးဦးႀကိဳၿခင္း၊ လက္အုပ္ခ်ီၿခင္း၊
၂။ အေႀကာက္တရားကို အေၿခခံ၍ ရွိခိုးၿခင္း၊ ခရီးဦးႀကိဳၿခင္း၊ လက္အုပ္ခ်ီၿခင္း၊ အရိုအေသၿပဳၿခင္းသည္ သရဏဂုံ တည္ရာ မေရာက္။
၃။ ဘုရားရွင္အား ေလာကီလမ္းညႊန္ အဆုံးအမစကားကို နာယူရေသာေႀကာင္႔ ဆရာအၿဖစ္မွတ္ယူ၍ ခရီးဦးႀကိဳၿခင္း စသည္ကို ၿပဳလုပ္ၿခင္းသည္ သရဏဂုံတည္ရာမေရာက္။
၄။ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာဂုဏ္ စသည္တို႔ကို ရည္မွတ္၍ ခရီးဦးႀကိဳၿပဳၿခင္း၊ ရွိခိုးၿခင္း၊ လက္အုပ္ခ်ီၿခင္းစသည္ တို႔ကို ၿပဳလ်င္ “ဒကၡိေဏယ်ပါဏိပါတ” ၿဖစ္၍ သရဏဂုံတည္သည္။
ထို႔ေႀကာင္႔ ေဆြမ်ဳိးညာတိအမွတ္ၿဖင္႔ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေႀကာက္၍ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အတတ္ပညာသင္ေပးသူ ဆရာအၿဖစ္ မွတ္ယူ၍ေသာ္လည္းေကာင္း မည္သူ႔ကိုမဆို ရွိခိုးဦးႀကိဳ စသည္ကိုၿပဳလ်င္ ေဆာက္တည္ထားေသာ သရဏဂုံ ပ်က္ယြင္းၿခင္းမရွိေခ်။
သို႔ရာတြင္ ရတနာသုံးပါးမွ တပါးေသာ ပုဂၢိဳလ္တို႔၌ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ဂုဏ္ႀကီးၿမတ္မွုကို ရည္မွတ္လ်က္ အထက္တြင္ ေဖာ္ၿပခဲ႔သ္ည႔္ ေလာကီသရဏဂုံ ေဆာက္တည္ပုံ (၄)မ်ဳိးကို ၿပဳလုပ္လ်င္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ သရဏဂုံေဆာက္တည္ထားသူ ေသဆုံးေသာ္လည္းေကာင္း သရဏဂုံ လုံးဝပ်က္စီးသည္။
ရတနာသုံးပါး ဂုဏ္ေတာ္မ်ား၌ မသိနားမလည္ၿခင္း၊ ရတနာသုံးပါးအေပၚ ေတြေဝၿခင္း၊ မွားယြင္းစြာယူဆၿခင္း၊ မရိုမေသ မေလးမစားၿပဳတုိ႔ေႀကာင္႔ ေဆာက္တည္ထားေသာ သရဏဂုံ ညစ္ႏြမ္းၿခင္း၊ ပ်က္စီးၿခင္းမရွိေအာင္ သတိေဆာင္ႀကရသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဘုရားကိုပစ္ပယ္ၿပီး နတ္ကိုၿဖစ္ေစ၊ တၿခားေသာ ဘုရားအေလာင္း (တရုတ္အန္းကုန္း) စသည္ကိုၿဖစ္ေစ ကိုးကြယ္ရာဟူ၍ ဆည္းကပ္မူကား သရဏဂုံ ပ်က္သည္။
(ခ) အယူဝါဒပ်က္စီးၿခင္း
ဗုဒၶဘာသာဝင္သည္-
(၁) ဘုရား၊
(၂) တရား၊
(၃) သံဃာ၊
(၄) ကံ၊ ကံ၏အက်ဳိး
(၅) အေႀကာငး္ ႏွင္႔ အက်ဳိး ဆက္သြယ္ၿဖစ္မွု (ပ႗ိစၥသမၼပၸါဒ္)၊
(၆) အတိတ္ဘဝ၊ အနာဂတ္ဘဝ- တို႔ကို ယုံႀကည္ရသည္။
ဤ၌ကံဟူသည္ ကုသိုလ္ကံ (ေကာင္းေသာအလုပ္)ႏွင္႔ အကုသိုလ္ကံ (မေကာင္းေသာအလုပ္)ပင္ ၿဖစ္သည္။ ေလာက၌ မည္သူမဆို ေကာင္းတာလုပ္လ်င္ ေကာင္းက်ဳိးကို ခံစားရသည္။ မေကာငး္တာလုပ္လ်င္ မေကာင္းက်ဳိးကို ခံစားရ၏။ မိမိၿပဳေသာ ကံသည္ မိမိ၏ ကိုယ္ပိုင္ဥစၥာ (ကမၼႆကာ) မည္ပါသည္။ မိမိၿပဳလုပ္ေသာ ကံအရ ဆိုးေမြ၊ ေကာင္းေမြ (ကမၼဒါယာဒ)ကို ခံယူရမည္ ၿဖစ္၏။ ဤသို႔ စသည္ၿဖင္႔ ယုံႀကည္လက္ခံၿခင္းကို “ကမၼႆကတာ-သမၼာဒိဠိ” ဟုေခၚပါသည္။ ဗုဒၶဘာသာဝင္တစ္ဦးသည္ ထိုသို႔ လက္ခံယုံ ႀကည္ေနက အမွန္ကို လက္ခံယုံႀကည္ၿခင္း ၿဖစ္၍ အယူဝါဒ မပ်က္စီးတည္ေနသည္ မည္သည္။ ဤကဲ႔သို႔ ဘုရား၊ တရား စသည္တုိ႔ကို မယုံႀကည္ေတာ႔ဘဲ ေအာက္ပါတို႔ကို လက္ခံ ယုံႀကည္ပါက ဗုဒၶဘာသာဝင္အၿဖစ္ ပ်ကစီးရုံမွ်မက အယူမွန္ဝါဒမွန္လည္း ပ်က္စီးသည္၊ မိစာၦဒိဠိၿဖစ္သည္ ဟူလုိ။
အယူဝါဒအမွန္ကို ပ်က္စီးေစႏိုင္ေသာ အယူမွား (မိစာၦဒိ႒ိ) တုိ႔မွာေအာက္ပါ အတိုင္းၿဖစ္၏----
(၁) ေလာက၌ ဖန္ဆင္းရွင္ ရွိ၏။ ေၿမႀကီး၊ ဟိမယဝႏၱာေတာင္၊ စႀကာဝဠာ၊ မဟာသမုဒၵရာတို႔ႏွင္႔ သတၱဝါအားလုံးကို ထိုဖန္ဆင္းရွင္က ဖန္ဆင္း၏ဟု မွားယြင္းစြာ ယူဆတတ္ႀကသည္။ ယင္းသို႔ ယူဆေသာ ဝါဒကို “ဖန္ဆင္းရွင္ (ဣႆရနိမၼာန) ဝါဒ” ဟုေခၚပါသည္။
(၂) ေလာက၌ ကုသိုလ္ကံ၊ အကုသိုလ္ကံ ဟူ၍ မရွိ။ ေကာငး္မွုကို ၿပဳေသာ္လည္း ေကာင္းမွုကုသိုလ္ မမည္။ မေကာငး္မွုကို ၿပဳေသာ္လည္း မေကာငး္မွု အကုသိုလ္မမည္ဟု ယူဆတတ္ႀကသည္။ ယင္းသို႔ ယူဆၿခင္းသည္ အေႀကာင္းကံကို ပယ္ၿခင္းၿဖစ္၍ “အကိရိယဒိ႒ိ” ဟုေခၚပါသည္။
(၃) တဖန္ ကုသိုလ္ကံ၊ အကုသိုလ္ကံတို႔၏ အက်ဳိးတရားဟူ၍ မရွိ။ ကုသိုလ္ကံ၊ အကုသိုလ္ကံတို႔ကို ၿပဳလုပ္ေသာ္လည္း မည္သည္႔ ေကာင္းက်ဳိး၊ မေကာင္းက်ဳိးကိုမွ် မခံစားရဟု ယူဆတတ္ႀကသည္။ ယင္းသို႔ ယူဆၿခင္းသည္ အက်ဳိး(ဝိပါက)ကို ပယ္ၿခင္းၿဖစ္၍ “နိတၱိကဒိ႒ိ” ဟုေခၚပါသည္။
(၄) ထို႔ၿပင္ ကုသိုလ္ကံ၊ အကုသိုလ္ကံ ဟူ၍လည္း မရွိ။ ကုသိုလ္ကံ၊ အကုသိုလ္ကံတို႔၏ အက်ဳိးဟူ၍လည္းမရွိဟု ယူဆတတ္ႀကၿပန္သည္။ ယင္းသို႔ယူဆၿခင္းသည္ အေႀကာင္း၊ အက်ဳိး ႏွစ္မ်ဳိးလုံးကို ပယ္ၿခင္းၿဖစ္၍ “အေဟတုကဒိ႒ိ” ဟုေခၚပါသည္။
ဤသို႔ စသည္ၿဖင္႔ အယူမွား(မိစာၦဒိ႒ိ) တစ္မ်ဳိးမ်ဳိးကို လက္ခံ ယုံႀကည္လုိက္လွ်င္ ထိုသူ၏ မူလက ရွိေနေသာ အယူမွန္ဝါဒ(သမၼာဒိ႒ိ) သည္ ပ်က္စီးေလေတာ႔သည္။